Route 5 – Atlantis (deel 1)

De aarde slingert in een pendelbeweging van tienduizenden jaren heen en weer tussen IJstijd en Broeikas. Momenteel zijn we onderweg van de Ijstijd naar de Broeikas. Soms gaat het even helemaal mis, en dan zeggen de Grote Goden: ‘Let’s reboot this planet’, zoals op Venus gebeurde, en op Mars. En zoals bij ons bijna gebeurde tijdens de grote vloedgolf, die Adam uit het Paradijs verdreef, die Noach in zijn ark dreef, en die het paradijselijke Atlantis deed verdwijnen in de golven.

Ik kijk uit over de Atlantische Oceaan, terwijl ik bij Deauville over het strand loop. Lag Atlantis daar, ver achter de horizon? Lag het hier, midden in Frankrijk? Of hebben we met z’n allen eeuwenlang de verkeerde kant opgekeken, en lag Atlantis, naast de Hof van Eden, in de Indonesische Archipel?

Atlantis: het eerste deel van een tweeluik over het verzonken continent dat uiteindelijk misschien wel het begin zal blijken te zijn: de Hof van Eden.

Vandaag: Lag Atlantis in Frankrijk?

De golven slaan op de kust van Deauville. Ik zit achter een houten tafeltje in Hotel-Café Le Paradis. Veel toeristen zijn er nog niet in ’t voorjaar. En het meisje in de bloemetjesjurk achter de tapkast is zo druk bezig met het schoonmaken van de bar dat ze me niet opmerkt, als ik haar probeer te wenken. Na een lange verfrissende strandwandeling zou ik een moord doen voor zo’n Grand Café Au Lait. Hoewel, dat kan ik beter niet al te letterlijk opvatten, want enkele tafeltjes verderop zit de enige andere hotelgast. Een man met een pijp. Hij staart naar de regendruppels op het raam. Is Maigret aan een nieuwe zaak bezig? De man staat op, komt naar me toelopen, glimlacht vriendelijk en zegt: “Ze is te druk bezig om u op te merken. Ses besognes, voila.” En dan: “kan ik u misschien ergens mee helpen?”

“Ja,” knik ik. “Kunt u me vertellen waar ik moet zoeken naar Atlantis?”

De man met de pijp heeft een enkele maal haar naam geroepen en twee koffie besteld in hotel-café Le Paradis. Hij heeft me vragend aangekeken, en op de lege stoel tegenover me gewezen. “Vous permettez?” Dan zit hij tegenover me, kijkt peinzend uit over de zee, en zegt: “U zult me een onverbeterlijke chauvinist vinden als ik het zeg, maar ik bezweer u: Atlantis lag in Frankrijk. Midden in Frankrijk!”

Hij wijst op het boek dat ik voor me heb liggen. “Kijk…onze goede oude vriend Plato. Hij was het die Atlantis beschreef in zijn disputen met zijn leermeester Socrates en met zijn mede-Atheners Timaeus en Critias. Hij heeft Atlantis zelfs voor hen uitgetekend. Een ovaal met daaromheen een ruitvorm.” Hij buigt zijn twee handen in de ovaalvorm, houdt ze demonstratief voor me en zegt: “Mais oui, cést la France!” Atlantis, meneer, zou een amfitheater geweest zijn, omgeven zijn door Wallen. Kijk eens naar Frankrijk? De Pyreneëen….de Alpen….de Jura….de Vogezen…. Ardennen….

Hij trekt aan zijn pijp. ”Natuurlijk heette Frankrijk toen nog Gallia. Maar het heeft allemaal met elkaar te maken. De bergketens die ook het huidige Frankrijk omsluiten. Natuurlijk: Wallonië! Die naam is niet zomaar uit het niets ontstaan. En natuurlijk: Wales! Want de Kelten weken later uit naar Engeland en gaven ’t land daar hun eigen naam: Gallia…Wallia…Wales! En net zoals we Atlantis nú zien als een paradijselijk oord, zo zagen ook de Germanen dat al. Zij noemden het mooie land achter de wal: walhalla! In Bretagne verbasterde men die naam tot Galhalla…en later tot Gallia.”

Hij roept de naam van het meisje om nieuwe koffie te bestellen, en begint dan enthousiast te tekenen op een bierviltje, waarop de letters KRO staan, een afkorting van Kronenbourg. “Ik zal u een verhaal vertellen,” fluistert hij, “dat elke fantasie tart. Het is maar een verhaal, net als Atlantis zelf. Of misschien ook niet…”

We hebben altijd gedacht dat er een Romeinse beschaving was…en daarvóór een Griekse…en daarvóór een Egyptische… en, hebben we altijd gedacht, híer was het een woestenij. Maar hoe kan dan zo’n verhaal over Atlantis

hardnekkig blijven bestaan, door de eeuwen heen?

Want bijvoorbeeld Plato geloofde zó in Atlantis…hij maakte een hele kaart, beschreef tot op de kilometer nauwkeurig hoe lang en breed Atlantis was. De hoofdstad noemde hij Saïs. En wat is nu ’t eigenaardige? De afstanden die Plato noemt, de Stades komen exact overeen met een oude Franse lengtemaat, die híj nog niet kon kennen, de lieu. De wegen die Plato beschrijft, oftewel lanen, zul je in het huidige Frankrijk niet meer terugvinden…maar als je ze als lijnen op de landkaart trekt, vind je erlangs allemaal dorpsnamen die eindigen op ‘lan’! En weet u waar al die wegen heenvoerden? Naar een dorpje dat toen het culturele middelpunt van Atlantis moet zijn geweest: Sens. Dáár kwamen de Druïden samen, vijf eeuwen voor Christus. Ook Julius Caesar beschrijft het eigenaardige web van wegen rond Sens, en besluit dáár zijn legioenen te stationneren.

De man pakte lucifers om zijn pijp opnieuw aan te steken. Toen hij dat ritueel had volbracht, nam hij er enkele stevige trekken van, en keek uit het raam waarachter de uitgestrekte Atlantische Oceaan lag. “Dat grote geheime Atlantis,” fluisterde hij toen, “lag hier, midden in Frankrijk. Atlantis is het Grote Geheim van de Kelten!!! (..) Ik keek hem ongelovig aan. “Dus het grote geheim van de Kelten is dat ze vroeger de Atlanten zijn geweest?”

“Precies,” zei de man. “En het moet een heel bizonder volk zijn geweest.

Een volk van magiërs, van muzikanten, van hoogontwikkelde kunstenaars. En ze lééfden hier in Gallië, in hun fenomenale amfitheater…tot zich een verschrikkelijke natuurramp voltrok. Maar…laten we nog iets bestellen, want mijn tong lijkt wel een lap leer! Zullen we de koffie de koffie even laten, en een glas Calvados bestellen? Daarna zal ik u vertellen over het rijk dat in één klap van de aardbodem werd geveegd…het roemruchte land der Kelten…Atlantis!

De voorvaderen van de Kelten, de Atlanten, kwamen uit Roemenië. Dat was rond 6000 voor Christus. Roemenië heette toen nog geen Roemenië, maar Walachije. WALachije! Langs de Donau trokken de Walachen naar West-Europa, en daar werden ze Donau-mensen genoemd. Er ontstond een rijke cultuur rond de Franse stad Sens…een cultuur waarvan we jammer genoeg nog minder weten dan van die van de Azteken. Wél weten we dat de Atlanten rond 1200 voor Christus ten strijde trokken tegen de Atheners. Maar het einde van Atlantis zou niet het slagveld zijn, maar een natuurramp.

Het gebeurde enkele jaren later. De wereld werd in precies één nacht en één dag zó door elkaar geschud dat we haar daarna niet meer zouden herkennen. Door de ergste aardbeving die de aarde ooit gekend heeft kantelde ’t Tritonmeer in Afrika. Daar ontstond een lege zandvlakte die we tegenwoordig kennen als de Sahara. Het water stroomde ten noorden van Afrika samen in wat we nu de Middellandse Zee noemen. Het is de periode van de Tien Egyptische Plagen, de tijd van de Uittocht der Israelieten.

In Europa zijn de gevolgen niet minder ingrijpend! Atlantis wordt in ’n oerzucht van de aardbodem geveegd….Engeland en Frankrijk, het Keltenland, worden van elkaar gescheiden door een modderzee! Veel Atlanten zwermen uit naar India, Afrika, Griekenland en Egypte. En vooral in dat laatste land zullen ze hun kennis overdragen die uiteindelijk tot zo’n rijke cultuur zal leiden. In Atlantis zélf ontstaat na de catastrofe een gat van 400 jaar, dat je nergens in de geschiedenisboekjes zult tegenkomen. En pas in de 8ste eeuw voor Christus zien we dat Europa ontwaakt uit een diepe lethargische slaap.

In 776 voor Christus komen de Grieken voor het eerst opnieuw samen, en vormen de eerste democratie. En in Gallië gaan verbitterde Atlanten de walgebieden van hun vroegere rijk bewonen: Baskenland, Bretagne, Wales, Schotland, Ierland. Ze worden voortaan niet meer Atlanten genoemd, maar Galliërs…Gaelics…Keltics…Kelten!

Ik drink van mijn glas Calvados, en kijk naar de man die tegenover me zit. Hij straalt een grote rust uit, zoals hij daar pijp zit te roken, en van zijn Calvados geniet. Maar hij heeft me zojuist een ongelooflijk verhaal verteld. Atlantis lag in Frankrijk, en de hoofdstad was het provincieplaatsje Sens, ooit de hoofdstad van een wereldrijk.

“Maar,” vraag ik, “als de Kelten de bewoners van Atlantis waren, waarom wéten we dan zo weinig van ze?”

De man glimlacht. “Dat komt, mijn beste man, omdat de Kelten weliswaar duizend jaren West-Europa gedomineerd hebben, lang voor de Grieken en de Romeinen, maar gewoon niet aan geschiedschrijving deden! De Kelten waren ook niet één ras of etnische groep; het was een verzameling stammen met verschillende talen, culturen en religies. Hun geschiedenis vertelden ze elkaar in liedjes en verhalen, die mondeling overgeleverd werden.

In het Bronzen Tijdperk leefden de Kelten in het gebied dat nu Frankrijk en West-Duitsland is. De Griekse geschiedschrijver Herodotus schrijft 600 voor Christus over Keltische stammen die rondtrekken van het Noordelijke Donau-gebied tot aan Spanje. Ook in Zwitserland, bij het Meer van Neufchatel, werd een aanzienlijke verzameling Keltische wapens gevonden, een eeuw geleden. Op het toppunt van hun macht waren Keltische stemmen te vinden van Ierland tot in Turkije.

Zoals gezegd: het was een verzameling van verschillende stammen. Zo had je de Welsh die hun autonomie bevochten op achtereenvolgens de Romeinen, de Noormannen, de Saxen en de Britten. Zo had je in Engeland, Schotland en Ierland de Keltische stam de Pritani, een naam die later verbasterd zou worden tot Britten. In Frankrijk woonde de Keltische stam, die door de Romeinen de Galliërs zouden worden genoemd. Ten Noorden van Frankrijk leefde de stam van de Belgae, en de Galatiërs stichten hun eigen staat in Turkije. In totaal voerden de Kelten drie grote oorlogen, tegen de Cathagenen in Spanje, tegen de Etrusken in Italië en tegen Illyriërs in Panonië. Al die oorlogen voeren ze zij aan zij met de Grieken. Zoals ze de Grieken ook hielpen in hun oorlogen tegen de Phoeniciërs en de Carthagenen, en Griekenland voor Alxander de Grote beschermden tegen vreemde indringers, als hij op veroveringstocht ging. Inmiddels waren de Kelten een volk van hoge ontwikkeling geworden, vooral op het gebied van re;igie, filosofie, geografie en astronomie. De Romeinen huurden vaak ook een Keltische leraar in voor hun zonen.

300 jaar voor Christus brokkelde het Keltische Rijk af. Keltische stammen zwierven rond op zoek naar nieuw land, waar ze zich konden vestigen. Overal in Europa werden ze verslagen door hun vroegere bondgenoten, de Grieken en Romeinen. En ook hun laatste nederzettingen, in Brittannië en Bretagne, kwamen onder Romeinse heerschappij.

Bestaat er nog zoiets als de echte Kelt, de echte Atlant? De Highlander misschien in Perthshire, of een van die oude families in Noordwest Schotland. Je kunt ze nog altijd herkennen, aan hun rijke cultuur, hun mystieke inslag, hun onafhankelijkheidsstrijd die tot op de dag van vandaag doorgaat. In Ierland, Schotland, Wales, Bretagne, Baskenland…

Dat is, zei de man tegenover me aan het tafeltje nu plechtig, dat is het ware verhaal van Atlantis. Een verhaal dat ons boven alles vertelt dat wijsheid en cultuur nooit weggeblazen kan worden…altijd in mensen zal voortleven, ook al is hun glorieuze rijk verdwenen en vergeten. Atlantis hééft bestaan, en het bestaat nog steeds, in mensen over de hele wereld.

Ik loop over het strand van Deauville, langs de Atlantische Oceaan. De zee der Atlanten. Ik glimlach als ik terugdenk aan die chauvinistische Fransman en zijn verhaal. Het was een mooi verhaal, maar er zijn er vele. Op mijn hotelkamer ligt bijvoorbeeld het intrigerende boek van die Braziliaanse professor Arysio Nunes dos Santos. Hij heeft als natuurwetenschapper alle theorieën over Atlantis op een rijtje gezet, en is tot de verbijsterende conclusie gekomen dat we allemaal eeuwenlang de verkeerde kant op hebben zitten kijken. Dat Atlantis niet gezocht moet worden in de Atlantische Oceaan, of bij de Kelten, maar aan het andere eind van de wereld. Onder China, in de zee die ontdekkingsreizigers het einde van de wereld noemde, omdat elk schip er vastliep in een eindeloze poel van modder.

Inderdaad: in de Indische Oceaan ligt een archipel die je met recht het topje van de Ijsberg zou kunnen noemen. En waar zich een heel verloren continent moet hebben uitgestrekt toen het water van de zeeën in de Ijstijd nog 100 meter lager stond. Het topje van de ijsberg moet toen het topje van een vulkaan zijn geweest. De heilige vulkaan Krakatoa, die nu 60 meter onder water ligt, tussen Java en Sumatra, moet ooit de berg Atlas zijn geweest. En daar omheen strekte zich een paradijselijk land uit, een tropisch land met groene terrassen, bevolkt door mensen van hoge beschaving. Lag Atlantis niet in Frankrijk, maar in India? En heette een deel van Atlantis Lemuria…de werkelijke naam van de Hof van Eden? Was misschien wat in de Bijbel de zondeval wordt genoemd, de uitbarsting van een vulkaan die een paradijselijke samenleving in één etmaal zou vernietigen? En de Grote Zondvloed van Noach…was dat dan misschien het einde van de Ijstijd, die de zeespiegel 100 meter hoger bracht, een einde maakte aan bijna al het leven op aarde en een heel continent in de golven deed verdwijnen? Een paar topjes bleven boven water uitsteken…Java, Sumatra, Borneo, Celebes…