Als Giovanni Maria Mastai-Ferretti op 13 mei 1792 wordt geboren is Rome een in zichzelf gekeerde provinciale stad, waar de paus met zijn kardinalen resideert in een pracht en praal van villa’s en palazzi. Maar tegen de tijd dat Giovanni op zijn 26e priester wordt is er van dat machtige pauselijke Rome weinig meer over. Napoleon heeft de stad ingenomen en de paus verbannen. Na deze periode van Franse Revolutie wordt weliswaar in 1814 bij het Congres van Wenen bepaalt dat de paus weer terug mag keren, maar zoals vroeger zal het nooit meer worden. Giovanni Mastai Ferretti is gezant geweest in Chili en aartsbisschop van Spoleto als in 1846 paus Gregorius de 16e overlijdt en hij gekozen wordt tot de 255e paus, Pius de Negende.
Zoals gezegd: zoals vroeger zal het nooit meer worden. Want rondom Rome roeren zich de vele Italiaanse staatjes zich. Florence, Milaan, Genua, Venetie, Napels en het Vaticaan: Italie is een lappendeken van kleine staten. Maar nu klinkt het Risorgimento overal in de straten: Eenwording! Een eenwording die, zo begrijpt ook paus Pius, de Kerkelijke Staat zal bedreigen in haar bestaan. In 1849, drie jaar na zijn bestijging van de paustroom, moet Pius al voor korte tijd vluchten omdat de republikeinen Rome dreigen binnen te trekken. Het zal nog tot 1861 duren voor Garibaldi met zijn troepen de Italiaanse Eenheidsstaat weet af te dwingen. In 1870 valt ook Rome. Wat eens de stad van de Pauselijke macht was, is nu de hoofdstad van het nieuwe Koninkrijk Italie, waar Victor Emanuel de Tweede de scepter zwaait. Pius de Negende trekt zich terug in het Vaticaan, beroofd van al zijn wereldlijke macht. Misschien is het wel daarom dat hij uit alle macht probeert zijn kerkelijke macht te versterken door voor het eerst een Vaticaans Concilie bijeen te roepen. Een Concilie dat niet alleen de paus onfeilbaar verklaard, maar ook de hierarchische orde hersteld in landen als Engeland, de Verenigde Staten en Nederland.
Dat paus Pius de Negende niet alleen de langstzittende maar ook een van de meest omstreden pausen is geweest, blijkt in het jubeljaar 2000, als de huidige paus Johannes Paulus de Tweede hem zalig verklaart. Dat gebeurt nadat de kerk er maar liefst 122 jaar over heeft getwijfeld. Want de een denkt terug aan Pius de Negende als een innemende spontane man, bekend om zijn oprechtheid, de ander herinnert zich vooral een paus die zich verzette tegen iedere verandering, en die op een nogal autoritaire manier elke vorm van gewetensvrijheid de kop indrukte. En da’s niet alles: want al tijdens zijn leven stond Pius de Negende bekend als een anti-semiet, als de paus die in Rome de muren van het Joodse ghetto weer liet opbouwen, en de Joden blootstelde aan vervolging om hun geloof.
En toch: in het Jaar 2000 is het Johannes Paulus de Tweede die paus Pius zalig verklaart. Nadat hij ironisch genoeg, kort daarvoor, de Joden plechtig om vergeving heeft gevraagd!
